BORÇLAR HUKUKU SORUMLULUK

BORCUN İFA EDİLMEMESİNDEN SORUMLULUK

 TBK m 122 : "Borç hiç veya gereği gibi ifa edilmezse borçlu kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alacaklının alacaklının bundan doğan zararını gidermekle yükümlüdür"  Temel prensibimiz budur.

Borçlar kanunumuz borçlunun sorumluluğu için, kusuru bulunmasını aramış fakat, kusurun varlığını da karine olarak kabul etmiştir. Borçlu bu karineyi çürütmedikçe kusurlu sayılacak ve kusurlu sayıldığı için de sorumlu olacaktır.

Prensip; borçlunun kusursuzluğunu ispat edememesi halinde sorumlu olmasıdır.

PEKİ KUSUR NE DEMEKTİR ?

Borçlu, borca aykırı sonucu tasarlayarak ve arzu ederek veya bu sonucu göze alarak hareket ettiği (kast) yahut borca aykırı sonucu önlemek için gerekli özeni göstermediği takdirde (ihmal) kusurludur.

- Borçlunun sorumluluğu için kusurun derecesi önemli değildir.  ( ister kast, ister ihmal olsun )

- İş özellikle borçlu için bir yarar sağlamıyorsa, sorumluluk daha hafif değerlendirilir.

1)Borçlunun kusursuzluğunu ispat etmesi

a) Borçlu borcun ifa edilmemesinde ayırt etme gücü bulunmadığı için kusurlu sayılamayacağını ispat edebilir.( fakat borçlu kendi kusuruyla ayırt etme gücünü kaybederse kıyasen TBK m 59 uygulanır)

b) Borçlu, borcun varlığını bilmediğini ve bilmemekte mazur olduğunu ispat ederse gene borcun ifa edilmemesinde kusurlu olmadığı kabul edilir.

c) Borcun ifa edilememesinin, fevkalade halden, mücbir sebepten veya alacaklı yüzünden ileri geldiğini ispat ederse.

   -Fevkalade hal borçlunun kaçınamayacağı şekilde borcu ihlal etmesine sebep olan bir olaydır.

   -Mücbir sebep; borçlunun borcu ihmal etmesinde mutlak olarak kaçınılmaz şekilde sebep olan dışsal bir olaydır.

d) Borçlu, gerekli bütün özeni gösterdiğini ispat etmek suretiyle de kusuru bulunmadığını ortaya koyabilir.

KUSURA BAĞLI SORUMLULUĞUN DARALTILMASI

a) Kanun tarafından daraltma

Kanun bazı borca aykırı davranışların sorumlu tutulabilmesi için  ağır kusur bulunmasına bağlamıştır.

Bunun en tipik örneği; bağışlayanın sorumluluğu (TBK m 294)

b) Anlaşma ile daraltma ( sorumsuzluk anlaşması)

Taraflar yapacakları anlaşma ile borçlunun sorumluluğunu daraltabilirler. Buna "sorumsuzluk anlaşması" denmektedir.

TBK 115 e göre; borçlunun sadece hafif kusuru halinde borca aykırılıktan sorumlu olmayacağı yolunda sözleşmeye kayıt konulabileceğini kabul etmektedir.(Borçlu kast ya da ağır kusurunun bulunmasında sözleşme olsa bile sorumludur)

aa) alacaklı, hafif kusurdan borçlunun sorumlu olmayacağını kabul ettiği sırada borçlunun hizmetinde idiyse, borçlu hafif kusurundan sorumlu olmayacağına dair anlaşma hükümsüzdür.

bb)Sorumluluk kanun ya da yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütülen bir hizmet, meslek veya sanat faaliyetinden doğuyorsa; hafif kusurdan doğan sorumluluktan sorumlu olur.

cc) Bazı özel kanun hükümleri de sorumsuzluk kayıtlarını sınırlamıştır.

 mesela ( TTK 854)

Kusurun bulunmadığı halde borçlunun sorumlu olması

Kusur bulunmamasına rağmen borçlunun sorumlu olması ya kanun hükmüne bağlıdır, ya da tarafların anlaşmasına dayanır.

KANUN GEREĞİ; Mesela; Hakimin hakkaniyet gerektirince ayırt etme gücü bulunmadığı için kusuru söz konusu olmayan borçluyu TBK m 114 ü kıyasen uygulayarak TBK 65 uyarınca doğan zarardan sorumlu tutması mümkündür.

ANLAŞMA GEREĞİ

1) Yardımcıların fiiliden borçlunun sorumluluğu

Temel prensip : TBK 116 " Borçlu borcun ifasını veya bir borç ilişkisinden doğan hakkın kullanılmasını, birlikte yaşadığı kişiler ya da yanında çalışanlar gibi yardımcılarına kanuna uygun surette bırakmış olsa bile, onların işi yürüttükleri sırada diğer tarafa verdikleri zararı gidermekle yükümlüdür."

Organlar ve kanunu temsilciler yardımcı şahıs sayılmazlar. Bunların yaptığı fiiller tüzel kişilerin fiili gibi sayılır.

Yardımcı Örneğin: bir hastanede çalışan hekim. Hekimin yaptığı borca aykırı fiilden hastane sorumlu olur mu ?

- Borçlu, borç bizzat kendisi tarafından ifa edilse ve zarar verici davranışta bizzat bulunsa idi, sorumlu tutulabilecek olmalıdır.

-Otomatlar bir yardımcı sayılırlar.

-Yardımcılarla yapılacak sorumsuzluk anlaşması ile sorumluluk tamamen veya kısmen kaldırılabilir (hekim ile hastane arasında)

TBK 116 3. bendi : Uzmanlığı gerektiren bir hizmet meslek veya sanat ancak kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütülebiliyorsa borçlunun yardımcı kişilerin fiilerinden sorumlu olmayacağına ilişkin anlaşma kesin olarak hükümsüzdür.