BORÇLAR HUKUKU TEMEL KAVRAMLARI

TEMEL KAVRAMLAR

Dar anlamda borç:

Borç ilişkisi, borçlunun yükümlülüğü

Geniş Anlamda borç

Borçlunun borcunun konusuna denir. Borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu davranıştır. (Özen borcu ve ayıba karşı tefekkül borcu dahil)

Edim

Borçlunun borucunun konusuna denir. Borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu davranıştır.Verme, yapma veya yapmama gibi olarak tezahür edilir.

               -Davranış biçimi açısından olumlu(müsbet) edim-olumsuz (menfii) edim

OLUMLU EDİM: bir şeyi verme veya yapma ise

OLUMSUZ EDİM: Birşeyi yapmama

    Türüyle belirlenen edimler-Seçimle belirlenen edimler

a) Tür ( Nevi) borcu- parça borçu ayrımı:

Verme borcunun konusu olan edim özel niteliklerine göre yeter derecede belirlenmiş bir şey ise, parça borcundan, borcun konusu ferden değil de sadece cins (türü) belirtilmek suretiyle miktar olarak belirtilmişse tür borcundan söz edilir.

Basit bir örnek: Kolumdaki saat, 52 HMA 34 plakalı araç'ın bir borca konu olması durumunda parça borcuna; on ton pamuk, bir kilo portakal, 20 kilo fındığın bir borca konu olması durumda tür borcundan söz edilir.

Seçimlik Borçlar: 

Borcun konusu birden çok edim teşkil edip de bunlardan yalnız seçilecek birisi veya birkaçı ifa edilecekse seçimlik borçtur.

Ani edimler:

Borcun ifası sırasında alacaklının ifaya olan çıkarının zaman birimiyle ölçülemeyecek bir an içinde gerçekleşmesi durumunda ani edim ortaya çıkar. ( Alım satım Sözleşmesi )

Sürekli Edimler;

Borçlunun borcunu zaman içinde sürekli bir davranışla ifa edebildiği hallerde söz konusu olur. Yapmama borçları genellikle böyledir.

Aralıklı ve Dönemli Edimler;

Borçlunun zaman içinde düzenli olan veya olmayan aralıklarla borcunu ifa etmesi gereken hallerde araklı edimden söz edilir. ( Borcun bir kısmının muaccel olması örnek gösterilebilir.)

Edim Yükü İçermeyen Borçlar;

Verme, yapma veya yapmama borcu dışında kalan özen borcu ve davranış borcu olarak ifade edilir. Yalnızca ihlal edildiği takdirde bu borçlar bir anlam taşırlar. ( Bu borçlarda temerrüde düşmek, imkansızlığa uğramak, ifasını talep etmek veya zorlamak da söz konusu olamaz )

Alacak hakkı ve talep

Alacaklının alacağını isteme yetkisine talep hakkı: alacaklıya, borçludan edimi yerine getirmesini isteme yetkisini sağlayan hakka alacak hakkı denir. Vadeye bağlı borçlarda talep hakkı ancak vade gelince doğar ancak vadeden önce alacak yine mevcuttur.

Eksik Borç

Kanunun tam olarak geçersiz saymadığı ancak dava hakkı da tanımadığı borçlardır. ( Kumar ve bahisten doğan borçlar, evlenme tellallığından doğan borçlar gibi )

Borçlar Hukukuna Hakim Olan İlkeler

 İrade Serbestisi Prensibi dahilinde sözleşme yapma özgürlüğü, sözleşmenin konusunu belirleme ve düzenleme özgürlüğü ile borç ilişkisinin nisbiliği ilkesi mevcuttur.

Borcun Kaynakları

İradeye bağlı olarak: hukuki işlemler ve haksız fiiller

İradeden bağımsız olarak: sebepsiz zenginleşme, kanuni yükümlülükler

Culpa in Contrahendo Sorumluluğu

Sözleşme görüşmeleri sırasındaki kusurlu davranışı ifade eder. Bu görüşmeler sırasında tarafların dürüstlük kuralı uyarınca birbirlerine zarar vermeme konusunda gerekli özeni gösterme, birbirlerini aydınlatma yükümü altına girdikleri düşünülür.Sonradan sözleşmeden vazgeçilmesi, sözleşmenin geçersiz olması bu sorumluluğu önlemez.

Sözleşmenin art etkisi- Culpa post pactum

Mevcut sözleşme sona erdikten sonra da, kurulan yakınlığın sebebiyet verebileceği kusurlu davranışları ifade eder. Yanlızca, tarafların sözleşmeden sonra birbirine zarar vermeme yükümlülüğünden ibarettir.  ( Satın almadan sonra dükkandan çıkarken yagan zemin sebebiyle düşüp yaralanma, vekalet sözleşmesi sona erdikten sonra sır saklama yükümlülüğü örnektir )

Üçüncü Kişiyi koruyucu etkili Sözleşme

Bir borç ilişkisinin kurulmasında taraflardan birinin yakınları, diğer tarafın borca aykırı davranışından zarar görürse ve borca aykırı davranan taraf, diğer tarafın yakınlarının da bundan zarar göreceğini bilebilecek durumda ise, bunlara karşı da borca aykırılık hükümlerinin geçerli olması gerektiğini kabul eden teoridir.

Edim Yükünden Bağımsız Borç İlişkileri

Bu teori, davranış yükümlülüklerinin, somut bir edim yükümlülüğü içermekle kalmayıp, mevcut sözleşmenin geçerli olup olmamasından, hatta bir sözleşmenin varlığından da bağımsız olduğu şeklindedir. ( işine bırakmak için kendisini arabasına alan arkadaşının yaptığı trafik kazası sonucu yaralanan kişi, sadece yağmurdan kaçmak amacıyla girdiği mağzada kaygan zemin nedeniyle düşüp yaralanan kişi, uğradığı zararın tazminini borca aykırılık hükümlerine göre isteyebilir )

Fiili Sözleşme İlişkisi

Sözleşme yapmak ve böylece karşı bir edim borçlanmak şartıyla kamuya sunulan hizmetlerden yararlanan kişi, gerçekte bir sözleşme yapmak istemeksizin karşılıksız olarak bu hizmetten yararlanmış olsa bile, dürüstlük kuralı uyarınca fiilen kurulmuş olan bir borç ilişkisi ile bunun bedelini borçlanmış sayılacaktır ( otoparka aracını bırakan sürücü, toplu taşıma aracına binen yolcunun durumu )